Nee zeggen is voor de ene persoon makkelijker dan voor de ander. Maar voor veel van ons is nee zeggen lastig en worden grenzen dagelijks veelal overschreden. Veel volwassen vinden het moeilijk grenzen te herkennen en vervolgens aan te geven door nee te zeggen. Dit kan voorkomen als je baas je voor de zoveelste keer vraagt over te werken. Of een extra dienst te draaien. Of wanneer ouders teveel vragen van hun kinderen op huishoudelijk gebied. Het kan gebeuren op heel veel verschillende manieren. En nee zeggen is niet altijd eenvoudig. Nee moeten zeggen en een grens aangeven bij een onbekende is misschien makkelijker dan deze te moeten aangeven bij iemand die je kent en waar de verhoudingen anders zijn.

Op seksueel gebied worden grenzen ook geregeld overschreden in de wereld waarin we leven. Dit komt omdat daders grenzen niet checken, zien, willen zien of negeren. En slachtoffers herkennen de grensoverschrijding niet altijd direct. Dit is voor volwassen al behoorlijk lastig en voor iedereen die seksueel grensoverschrijdend gedrag moet meemaken vreselijk. Maar hoe is dat voor een kind?

Voor een kind is nee zeggen nog lastiger en helemaal binnen je vertrouwde netwerk waarbinnen je niet verwacht dat iemand jou grens zou overschrijden. Je familie, vrienden en kennissen, leerkrachten en sportleraren hebben toch het beste met jou voor?

Juist daarom is het belangrijk om een grens aan te geven. Hoe je dit kan stimuleren staat in de kleine wensen en grenzen gids beschreven. Hieronder ligt ik nog iets verder toe wat maakt dat het zo belangrijk is om hier juist in het netwerk aandacht aan te besteden en deel ik daarin ook iets van mijzelf. Ik weet dat veel mensen nog steeds geloven dat de meeste seksuele grenzen worden overschreden door verkrachters in de bosjes en enge mannen in steegjes. Maar niets is minder waar. Helaas is de dader vaak een bekende. Hieronder bespreek ik een aantal zaken.

Grensoverschrijding door het netwerk met slechte intenties

De ontkenning; “Maar hij is zo aardig, hij zou dat nooit doen”

Bovenstaande quote heb ik vaak voorbij horen komen. Iemand uit het netwerk kan een familielid, leerkracht, vriend, kennis, buurman of ander belangrijk persoon zijn die dicht bij je kind staat. Grenzen van je kind kunnen worden overschreden door deze personen. Houd dat altijd in je hoofd. Het wil niet zeggen dat het gebeurd. Maar wees realistisch en besef je dat het kan. En als het moment daar is dat het gebeurd, wil je dat je kind nee durft te zeggen, naar je toe durft te komen om erover te vertellen en weet dat het niet aan hem of haar ligt.

Ik weet dat veel mensen denken zeker te weten dat iemand niet tot zoiets in staat is. Want je kent iemand en weet dat hij aardig is. Hij past altijd op je kinderen, doet leuke spelletjes en je vertrouwt hem volledig. Juist dit zorgt voor hele goede dekmantel. Doordat het vertrouwen er was kon hij makkelijk dicht bij mij in de buurt komen, blijven en mij misbruiken. Niemand had verwacht dat hij dat zou doen. Iemand die zo leuk met je kind omgaat verdenk je immers niet van iets vreselijks, laat staan dat zo iemand je kind zo pijn doen, misbruiken of op een andere manier grenzen zou overschrijden. De realiteit is helaas anders.

Als kind ben ik misbruikt van mijn 4e tot mijn 10e door mijn oom. Iemand die ik bewonderde, iemand die aardig was en leuke dingen met mij deed. We deden spelletjes, speelden samen met knuffels, bakten we koekjes, gingen vliegeren en ik kan nog wel even doorgaan. Ik heb daarom ook veel goede herinneringen aan hem. Toch krijgen die door het misbruik een nare smaak. Maar goed, hij was dus niet de enge slechterik die gewelddadig te werk gaat en zich verschuild in een steegje. Ergens was hij dat ook wel maar niet op de manier hoe de mensen de daders voor zich zien.

De verwarring; “Mijn lichaam vind het lekker”

Het seksueel misbruik was verwarrend voor mij. Ik wist helemaal niet wat seksualiteit was en wat daarbij hoorde en wat wel goed is en wat niet. Mijn oom vingerde mij. Hij was mijn eerste aanraking met seks. En mijn lichaam vond het gevoel lekker. Dat maakte het allemaal verwarrend. Want als ik het lekker vond voelen dan was het toch niet erg? Dan was er toch niets fout aan? Dat is wat ik dacht. Ik ben er zelfs meerdere malen door klaargekomen, waarvan ik toen niet wist dat het klaarkomen was. Dat ik dit voelde, die verwarring en tweestrijd maakte dat ik dacht dat ik het zelf wilde. Dat en het vragen om spelletjes waarvan ik wist dat het erbij hoorde.

Een kind kan niet hierin onderscheid maken en begrijpen dat hoe je lichaam reageert en hoe je iets vind totaal los staan van elkaar. Doordat een kind dat niet weet denkt het dat omdat het lichaam op een bepaalde manier reageert het daarom fijn is en goed is. Een kind kan zich schamen en schuldig voelen. En er niet over praten daardoor. Daarom is het belangrijk om altijd te benadrukken dat niemand aan de privé delen van je kind mag komen. Ook geen personen die er veel van houden. Ook niet als het fijn voelt. Het lichaam reageert nou eenmaal op aanrakingen, maar die zijn niet altijd oké.

De manipulatie; “Ik wist niet dat het fout was”

Ik wist pas dat ik misbruikt was toen ik een jaar of 11/12 was. Ik las erover in kranten of tijdschriften en ik zag bij Oprah in de show vrouwen die soortgelijke dingen hadden meegemaakt. Ik wist niet dat het fout was. Hij wel. En daar heeft hij misbruik van gemaakt. Ik was maar een kind en ik weet uit eigen ervaring dat je een kind alles kan wijsmaken. Een kind is heel makkelijk te manipuleren. En dat maakt kindermisbruik daardoor vind ik nog net iets smeriger. Want je overschrijd heel was criteria in het vlaggensysteem. Mijn oom had een machtspositie tegenover mij doordat hij volwassen is. Daarbij vertrouwde ik hem ook nog want hij was een bekende uit mijn netwerk waarvan ik dacht dat hij het goed met mij voor had. Doordat ik hem aardig vond, van hem hield en hij over het algemeen goed was voor mij vertrouwde ik hem nog meer.

Ik moest het voor mij houden, ik mocht met niemand over het misbruik praten. Dat was ons geheim, vertelde hij mij. Hij gebruikte verschillende argumenten hiervoor. Niemand zou mij geloven. Als ik het zou vertellen dan zou ik hem niet meer mogen zien. Dan moest hij de gevangenis in. Dan kon hij niet meer voor oma zorgen. Vooral dat raakte mij. Je wil dat als kind toch niet op je geweten hebben? Daarbij kreeg ik van alles en werd ik door hem gezien. Ik kreeg cadeautjes, we speelden leuke dingen en ik had niet veel vrienden en was erg onzeker. Mijn oom vond mij en alles wat ik deed geweldig. Ik heb heel lang niet beseft hoe fout het was. Zelfs toen ik het uiteindelijk vertelde en allerlei mensen ons lieten vallen had ik meer daar verdriet van dan van het misbruik.

Kinderen zijn makkelijk te manipuleren en kunnen daardoor helemaal komen vast te zitten. Het is eenzaam en het kind moet vaak een zwaar geheim met zich meedragen. Geheimen die je niet aan ouders of anderen mag vertellen zijn nooit goed. Geheimen bespreekbaar maken en verschillen tussen goede geheimen en slechte geheimen bespreken zijn van groot belang.

Het schuldgevoel; “Ik heb erom gevraagd. Ik vond het goed”.

Ik heb mij lang schuldig gevoeld en heel soms steekt dat schuldgevoel nog op doordat ik een trigger heb. Ik vond het goed en stemde ermee in. Maar hoe eerlijk is het dat ik instemde met iets waarvan ik niet wist wat het inhield? En vanuit een onderdanige positie? En met zo een groot leeftijdsverschil en een afhankelijkheidspositie. Nu weet ik dat het totaal niet in verhouding was, dat het nooit aan het kind ligt en dat ik voor de gek ben gehouden en gemanipuleerd ben.

Maar een kind weet dat niet. Een kind weet niet hoe het werkt op gebied van seksualiteit. Om kinderen en later volwassenen te beschermen tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag is het dus van belang om door middel van vroegtijdige voorlichting en handvatten een kind voor te bereiden en te informeren. Zodat een kind weet wat wel en niet oké is op seksueel gebied.

Waarom is nee zeggen binnen je netwerk belangrijk?

- Mensen die aardig zijn kunnen daar misbruik van maken en grenzen overschrijden op seksueel gebied bij je kind. Als je kind leert nee zeggen, kan het zichzelf beschermen.

- Uit onderzoek is gebleken dat een meerderheid van de daders binnen het netwerk zijn. Des te belangrijker om tegenover je netwerk dus nee te zeggen als dat nodig is.

- Door nee te leren zeggen tegen bekenden kun je een heleboel leed voorkomen.

Onbewuste grensoverschrijding door het netwerk

Ik heb net een heel verhaal gehouden over iemand die grenzen overschrijd die kwaad in de zin heeft. Maar dat is lang niet altijd het geval. En toch kunnen ook dan grenzen worden overschreden en kan dat vervelend zijn. De oma die je kind verplicht een kus moet geven bijvoorbeeld. Of de oom die je kind oppakt en knuffelt wanneer hij maar wil, ook al duwt je kind een beetje van zich af. Het lijkt heel onschuldig en speels, maar ook dat is schadelijk. Dat kan namelijk voor de volgende gevolgen zorgen.

Je kind leert dat als het nee zegt en een grens aangeeft deze genegeerd wordt. Dus dat grenzen die worden overschreden bij je kind oké zijn. Hierdoor kan je kind later ook lastig grensoverschrijdingen herkennen en vervolgens aangeven. Want ook al herkend het de grens, het heeft geleerd dat die overschreden mogen worden.

De persoon in kwestie die de grenzen overschrijd krijgt hierdoor extra macht. En als die persoon dan later toch kwaad in de zin heeft versterkt dit de positie. Want het kind leert dat als het in het openbaar geknuffeld wordt tegen zijn zin, er niemand helpt. Dus als het vervolgens ook nog misbruikt wordt, zal het denken dat ook daarvoor geen hulp is. Dat kreeg het eerder immers ook niet.

Wat jij als ouder kan doen:

- Alert zijn op de signalen die je kind geeft met contact met anderen. Wil hij oma geen kus geven? Ondersteun hem dan, hij geeft een grens en respecteer die.

- Bied alternatieven aan. Als je kind geen knuffel of kus wil geven, wil hij misschien bij het weggaan wel zwaaien of een high five of een hand geven. Zou laat je de keuze bij je kind.

- Benoem naar je omgeving waarom je het zo doet. De omgeving kan behoorlijk onbegripvol reageren, niet iedereen begrijpt het en in de tijd van vroeger wist men dit nog niet. Door uit te leggen waarom je het zo doet kan een ander er begrip voor krijgen en wordt diegene minder snel gekwetst. Je kunt uitleggen dat je kind een hand geeft omdat hij dat fijner vind, niet omdat hij niet van oma houdt.

- Bij de kleine grenzen en wensen gids staan er meer oefeningen en informatie.